Na przestrzeni wieków społeczności wokół Jeziora Bodeńskiego w średniowiecznej Europie aktywnie zwiększały różnorodność roślin, kwestionując współczesny pogląd, że działalność człowieka prowadzi wyłącznie do degradacji środowiska. Nowe badanie opublikowane w Proceedings of the National Academy of Sciences pokazuje trwały wzrost różnorodności biologicznej, który rozpoczął się około 500 roku naszej ery i osiągnął szczyt około 1000 roku naszej ery, co oznacza „optymalne zróżnicowanie roślin” trwające 4000 lat. To nie był przypadek; był to bezpośredni rezultat innowacji kulturowych i gospodarczych w rolnictwie, gospodarce gruntami i handlu.
Anomalia historyczna?
Wyniki badania wyraźnie kontrastują z obecnymi trendami, zgodnie z którymi utrata różnorodności biologicznej na całym świecie przyspiesza. Jednakże region Jeziora Bodeńskiego oferuje przekonujący przykład: społeczności ludzkie mogą utrzymać, a nawet poprawić różnorodność biologiczną przez długie okresy czasu. Jest to szczególnie ważne teraz, gdy wkraczamy w antropocen, erę zdefiniowaną przez wpływ człowieka na systemy ziemskie.
Jak to się stało?
Naukowcy połączyli dane paleoekologiczne (kopalne pyłki z rdzeni osadów) z zapisami historycznymi, w tym archiwami rolniczymi z opactwa św. Galla. To wyjątkowe połączenie pozwoliło im zrekonstruować zmiany w różnorodności roślin na przestrzeni 4000 lat. Analiza wykazała, że społeczności średniowieczne nie tylko tolerowały naturę; aktywnie kształtowali krajobrazy, aby promować różnorodność.
Rola innowacji
Kluczowym czynnikiem była adaptacja kulturowa. Średniowieczni rolnicy nie tylko produkowali żywność; eksperymentowali z mozaikami agroekologicznymi – zróżnicowanymi systemami rolniczymi na małą skalę. Sieci handlowe również odegrały rolę, wprowadzając nowe gatunki roślin i ułatwiając wymianę genetyczną. Nie był to proces pasywny; były to celowe wysiłki mające na celu zarządzanie krajobrazami zarówno pod kątem produkcji żywności i różnorodności biologicznej.
Lekcje na dziś
Wyniki stanowią ważną lekcję dla ekologów i decydentów: systemy rolnicze o wysokiej wartości (HNV) mogą skutecznie zwiększać różnorodność roślin bez poświęcania bezpieczeństwa żywnościowego. Umiarkowane zakłócenia – zarządzane krajobrazy, które nie są ani w pełni dzikie, ani w pełni uprzemysłowione – mogą stworzyć idealne warunki do rozkwitu różnorodności biologicznej.
Wielki obraz
Niniejsze opracowanie to coś więcej niż tylko notatka historyczna. Przypomina, że interakcje człowiek-środowisko nie zawsze są destrukcyjne. Wyciągając wnioski z dotychczasowych sukcesów, możemy opracować lepsze strategie zarządzania różnorodnością biologiczną w antropocenie. Region Jeziora Bodeńskiego oferuje model zrównoważonych krajobrazów – takiego, w którym społeczeństwo ludzkie i przyroda mogą współistnieć, a nawet prosperować.
Ostatecznie średniowieczne doświadczenie pokazuje, że różnorodność biologiczna nie polega tylko na ochronie dzikich miejsc; chodzi o włączenie natury w tkankę ludzkiego życia.
