Zmniejszająca się objętość jezior w wyniku zmian klimatycznych nie tylko prowadzi do zaniku źródeł wody; może to mieć dramatyczne, a nawet wybuchowe konsekwencje dla skorupy ziemskiej. Powiązanie to wyraźnie ilustruje przykład jeziora Turkana w Afryce Wschodniej, zbiornika wodnego często nazywanego „kolebką ludzkości” ze względu na znalezione tam skamieniałe pozostałości starożytnych homininów.
Jezioro Turkana, największe na świecie pustynne jezioro położone w Kenii i Etiopii, na Wielkiej Ryfie Wschodnioafrykańskiej, podlegało dramatycznym wahaniom objętości na przestrzeni tysiącleci. Około 9 000 lat temu był znacznie większy, otoczony bujną roślinnością – łąkami i lasami – co znacznie różniło się od jego obecnego, suchego krajobrazu.
Gdy klimat stał się bardziej suchy między 4000 a 6000 lat temu, poziom wody w jeziorze Turkana spadł o niewiarygodne 100 do 150 metrów. Podobna stopniowa redukcja masy wody miała głęboki wpływ na dno jeziora, wywierając mniejszy nacisk na leżące pod nim uskoki geologiczne.
To tutaj zmiany klimatyczne krzyżują się z aktywnością sejsmiczną i wulkaniczną. Badania przeprowadzone przez Christophera Holtza z Uniwersytetu w Surrey wykazały, że w miarę parowania jeziora krawędzie tych uskoków zaczęły szybciej się przesuwać. Ten wzrost poślizgu, średnio o 0,17 milimetra rocznie, powoduje zwiększone prawdopodobieństwo trzęsień ziemi. „Zasadniczo system odwadniający ułatwia przesuwanie się wzdłuż tej strefy uskoków” – wyjaśnia Sch Holtz.
Zmniejszona masa wody prawdopodobnie również przyczyniła się do erupcji wulkanów. Modele komputerowe sugerują, że umożliwiło to magmie uwięzionej pod dnem jeziora łatwiejsze wydostanie się na powierzchnię. Odkrycie jest znaczące, ponieważ opiera się na wcześniejszych badaniach łączących niższy poziom morza ze zwiększoną aktywnością wulkaniczną w podmorskich grzbietach, a obecnie dostarcza konkretnych dowodów na to samo zjawisko występujące wokół słodkowodnego jeziora.
Na jeziorze Turkana znajdują się już trzy wyspy wulkaniczne, z których jedna wybuchła w 1888 r. Chociaż wzrost opadów związany ze zmianami klimatycznymi stopniowo uzupełnia poziom wody w jeziorze Turkana, minie tysiącleci, zanim zmiany te zauważalnie zmniejszą aktywność sejsmiczną i wulkaniczną.
W badaniu tym zwrócono uwagę na ważny punkt oceny ryzyka: zmiana klimatu to nie tylko podnoszący się poziom mórz czy ekstremalne zjawiska pogodowe; może mieć głęboki wpływ na procesy geologiczne, takie jak trzęsienia ziemi i erupcje wulkanów. Rządy muszą rozważyć potencjalny wpływ wahań poziomu wody, zwłaszcza przed budową lub usunięciem tam, poprzez włączenie monitorowania trzęsień ziemi do projektów infrastrukturalnych w wrażliwych regionach.
