Het krimpen van meren als gevolg van klimaatverandering gaat niet alleen over het verdwijnen van waterbronnen; het kan dramatische, zelfs explosieve gevolgen hebben voor de aardkorst. Dit verband wordt duidelijk geïllustreerd door het Turkanameer in Oost-Afrika, een watermassa die vaak ‘de bakermat van de mensheid’ wordt genoemd vanwege de schat aan oude mensachtigenfossielen.
Het Turkanameer, ‘s werelds grootste woestijnmeer gelegen in de Grote Riftvallei van Kenia en Ethiopië, heeft de afgelopen millennia dramatische schommelingen in omvang gekend. Ongeveer 9.000 jaar geleden was het aanzienlijk groter, omgeven door weelderige graslanden en bossen, ver verwijderd van het huidige dorre landschap.
Toen het klimaat tussen 4.000 en 6.000 jaar geleden droger werd, kelderde het waterpeil van het Turkanameer met maar liefst 100 tot 150 meter. Deze schijnbaar geleidelijke vermindering van de watermassa had diepgaande gevolgen voor de bodem van het meer, waardoor er minder druk ontstond op de onderliggende geologische breuken.
Dit is waar klimaatverandering kruist met seismische en vulkanische activiteit. Uit onderzoek onder leiding van Christopher Scholz van de Universiteit van Syracuse is gebleken dat naarmate het meer opdroogde, de randen van deze breuklijnen sneller langs elkaar begonnen te glijden. Deze toegenomen slip, gemiddeld 0,17 millimeter per jaar, vertaalt zich in een verhoogd aardbevingspotentieel. “In wezen zorgt het droogsysteem ervoor dat je gemakkelijker langs deze breukzone kunt glijden”, legt Scholz uit.
Het verminderde watergewicht heeft waarschijnlijk ook vulkaanuitbarstingen vergemakkelijkt. Computermodellen suggereren dat magma dat onder de bodem van het meer vastzat, gemakkelijker naar de oppervlakte kon stijgen. Deze bevinding is belangrijk omdat ze voortbouwt op eerder onderzoek dat lagere zeeniveaus in verband bracht met toegenomen vulkanisme op oceaanruggen, en nu concreet bewijs levert van hetzelfde fenomeen dat zich rond een zoetwatermeer voordoet.
Het Turkanameer beschikt al over drie vulkanische eilanden, waarvan er één in 1888 uitbarstte. Terwijl de toenemende regenval als gevolg van de klimaatverandering de waterstanden van het Turkanameer geleidelijk aanvult, zal het duizenden jaren duren voordat deze veranderingen de seismische en vulkanische activiteit merkbaar zullen temperen.
Dit onderzoek benadrukt een cruciaal punt voor risicobeoordelingen: klimaatverandering gaat niet alleen over de stijgende zeespiegel of extreem weer; het kan een diepgaande invloed hebben op geologische processen zoals aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. Regeringen moeten rekening houden met de mogelijke gevolgen van fluctuerende waterstanden, vooral voordat dammen worden gebouwd of verwijderd, door het monitoren van aardbevingen te integreren in infrastructuurprojecten in risicogebieden.
